سریال: سرگذشت ندیمه

فصل اول سریال «سرگذشت ندیمه» در سال ۲۰۱۷ روی hulu منتشر شد و مورد استقبال منتقدین و مخاطبین قرار گرفت. سریال که براساس کتابی با همین نام به قلم نویسنده‌ی کانادایی، «مارگارت آتوود» ساخته شده، آینده‌ای نزدیک را به تصویر می‌کشد که در آن رژیم مستبد و تئوکراتیک مسیحی در آمریکا روی کار آمده و آزادی‌های فردی مردم -به خصوص زنان- را از ایشان سلب کرده است. مکان وقایع اصلی داستان شهر کمبریج در ماساچوست ایالت متحده‌ی آمریکا است که نامش را «جمهوری گیلیاد» گذاشته‌اند؛ سرزمینی که در آن بسیاری از زنان به بردگی جنسی درآمده‌اند و مابقی‌شان هم حقوق اجتماعی خاصی ندارند‌ و تنها مخلص‌ترین ذکور مومن به آیین مسیحیت شانس رسیدن به رده‌های بالای حکومتی و حکمرانی را دارند. هر گونه تخلف یا شورش علیه حکومت مجازات سنگینی دارد. دیوارهای کمبریج را با اجساد گندیده‌ی اعدامیان تزئین کرده‌اند که مبادا کسی هوا و هوس مقاومت و اعتراض به سرش بزند. ازدواج مجدد، طلاق، همجنسگرایی و مخصوصاً سقط جنین غیرقانونی و شایسته‌ی مجازات سنگین است. مردم گیلیاد و البته کل جهان داستان با مشکل دیگری هم سر و پنجه نرم می‌کنند: بیشتر زنانِ جهانِ داستان عقیم‌اند. این موضوع را به فجایع زیست محیطی و اثرات مخرب پسماندهای هسته‌ای نسبت داده‌اند و البته در روایت رسمی گیلیاد، آن را مجازات طغیان بشر علیه خدا دانسته‌اند. به خاطر این ناباروری، هر زنی که بتواند فرزند بیاورد خاص است و لازم است که از این استعدادش استفاده شود و این جا ما شاهد تشکیل طبقه‌ای از زنان در نظام جدید به نام «ندیمه‌ها» هستیم. زنانی که توانایی باروری دارند اما حکومت از آن جایی که ازدواج یا روابط عاشقانه پیشین‌شان را مشروع نمی‌داند، از خانواده‌شان جدایشان می‌کند تا برای خانواده‌ی فرماندهان و مردان تراز اول جمهوری گیلیاد بچه بیاورند. در یک جمله، محیط داستان یک دیستوپیای تمام عیار است.

قصه‌ی یک ندیمه

داستان را یکی از همین ندیمه‌ها روایت می‌کند. زنی که تا قبل از برپایی بساط جمهوری گیلیاد در کمبریج، شوهری داشت و دختربچه‌ای و زندگی معمولی‌ای. با روی کار آمدن آمدن مذهبیان مسیحی مستبد، حکومت، ازدواج او را غیرقانونی اعلام می‌کند و حکم می‌دهد که از آن جا که توانایی باروری دارد باید به عنوان ندیمه به یک خانواده‌ی متمول بخشیده شود. بعد از جدا کردن او از دختر و همسرش(که گمان می‌بریم توسط مأموران حکومتی کشته شده) و فرستادنش به خدمت خانواده‌ی مردی به نام «فرد»، او تبدیل می‌شود به موجودی که حقوقی ندارد، نامی ندارد به جز نام مردی که قرار است بچه‌اش را در رحمش بپرورد، و در آخر حتی حقی به فرزندی هم که به دنیا آورده نخواهد داشت. در دنیای داستان،  ندیمه‌ها اشیائی  هستند به همان مفهوم کلاسیک و قدیمی کنیزها و بردگان که می‌شود خریدشان و ازشان برای حقظ نسل استفاده کرد و بعد آن‌ها را دور ریخت… یا شاید هم نه؟ از آن جا که این زنان بارور مثل جواهر کمیابند، چرا آن‌ها را بعد از آوردن فرزندی به مردی دیگر و بعد به دیگری نداد؟ و همین طور می شود که یک رشته‌ی بی انتها از تجاوز جنسی داریم که حکومت نه تنها جلویش را نمی‌گیرد که، که خود مجری آن است و به عنوان امری مقدس تبلیغش می‌کند و طوری وانمود می‌کند گویا به دنیا آوردن فرزند برای یک مشت مرد غریبه‌ی متجاوز باید نهایت آرزوهای آسمانی یک زن باشد. داستان روایت به اضمحلال رفتن حقوق انسانی و تبدیل شدن زن به یک کالا است. یا حتی بهتر بگویم، ندیمه‌های داستان، حتی به چشم زن هم نگریسته نمی‌شوند، بلکه رحم‌های متحرکی هستند که همیشه لباس سرخ می‌پوشند که مبین باروریشان و طبقه منکوب‌شده‌ی اجتماعی‌شان است. با وجودی که قرار است ندیمه‌ها مولد زندگی باشند، حیات از خودشان دریغ می‌شود. تنها وسیله‌هایی هستند برای بقای نسل و به قول فرمانده فرد، همان دسته‌ای که لازم است بدبخت باشند تا جامعه خوشبخت شود. ایده این است که مثل دستمال کهنه آنقدر از آن‌ها کار بکشند تا از بین بروند.

در چنین دنیایی ندیمه‌ی داستان ما که اسمش را از روی اسم فرمانده‌اش «افرد» گذاشته‌اند، بی‌تابانه در پی راه فراریست که او را به دختربچه‌اش برساند و برای رسیدن به هدفش، خودش را به آب و آتش می‌زند؛ اما فضای حکومت گیلیاد به شدت امنیتی است و هر حرکت کوچکی را تحت نظر دارد که فرار را تقریباً غیرممکن می‌کند. دلیلش شاید این باشد که خود حکومت گیلیاد هم خیلی ناگهانی با کودتا روی کار آمده و راست‌گراهای مذهبی را جایگزین حکومت سکولار پیشین کرده و به همین خاطر از احتمال یک کودتای دیگر می‌ترسد.

این دیستوپیای ظلمت‌زده از کجا آمده؟

الهام‌بخش آتوود در ساختن جامعه‌ی گیلیاد و به تحریر درآوردن آن، اولین پیوریتان‌های آمریکایی‌اند. آتوود می‌گوید که رهبران پیوریتان قصد داشته‌اند که یک تئوکراسی یکپارچه برپا کنند که هیچ مذهب دیگری را قبول نداشته باشد. استدلال او این است که کودتایی مانند آنچه در سرگذشت ندیمه رخ می‌دهد، از مذهب سوء استفاده می‌کند تا به منافع خودش برسد.

«اگر شما بخواهید که قدرت را در آمریکا به دست بیاورید، دموکراسی آزادیخواهانه را از بین ببرید و به جایش دیکتاتوری برپا کنید، چطور این کار را خواهید کرد؟ قصه‌ای که به خورد مردم می‌دهید چه خواهد بود؟ احتمالا هیچ شباهتی به کمونیسم یا سوسیالیسم ندارد چون محبوبیت چندانی ندارند. ملت‌ها هیچ وقت فرم‌های رادیکال دولتی را روی بنیادی که در جامعه محبوبیت ندارد بنا نمی‌نهند. همین طوری می‌شود که چین یک بوروکراسی ایالتی را با یک نظام مشابه ولی با اسم متفاوت جایگزین می کند و شوروی همان پلیس مخفی امپراطوری‌اش را با یک پلیس مخفی مشابه عوض می کند و الخ.  عمق بنیاد آمریکا –به نظر من- آن افکار روشنگرانه‌ی قرن هجدهمی از جمهوری و صحبت از تساوی و جدایی کلیسا و دولت نیست. به جای آن بنیاد آمریکا تئوکراسی سنیگن قرن هفدهم پیوریتان‌های نیوانگلند با آن تعصب زن ستیزانه‌اش است که فقط کافی بود یک دوره ی هرج و مرج اجتماعی داشته باشد تا به منصه‌ی ظهور برسد. مانند هر تئوکراسی دیگری، فقط لازم بود چند قسمت از انجیل را داشته باشد تا اعمال خود را توجیه کند و به جای کتاب عهد جدید روی عهد عتیق مانور دهد.»

(مارگرت آتوود)

آتوود در این نقل قول نه تنها منشأ الهامش را مشخص می‌کند، که نشان‌مان می‌دهد که دنیای گیلیاد چقدر به دنیای فعلی ما نزدیک است. درواقع مثال‌های مشابه گیلیاد هم در دنیای واقعی وجود دارند اما گیلیاد زن ستیزی و خشونت مذهبی را به بدترین شکل ممکن به کار می‌برد. سریال در روایتی روان، با تعریف کردن داستان‌های کاراکترهای مختلف، فرازهایی از وحشی‌گری این جامعه را به نمایش می‌گذارد؛ مجازات‌های بدنی، تکنیک‌های بازجویی، ترویج بدگمانی و دودستگی بین ندیمه‌ها، و تحمیل تئوکراسی‌ای که توی زبان و فرهنگ مردم نفوذ می‌کند. هر چیزی در گفتگوهای مردم گیلیاد رنگ و بوی مذهبی-مسیحی دارد.

استعاره‌هایی زبانی که تحقق می‌یابند

اپیزود اول را که ببینید شاید با خودتان فکر کنید این مردم به چه زبانی دارند صحبت می‌کنند؟ چرا به جای سلام می‌گویند «بذرت متبرک باشد» یا «باشد که خدا باز کند»؟ این‌ها عباراتی از کتاب مقدس هستند که به طور گسترده جای سلام و احوال‌پرسی معمولی را در دنیای گیلیاد گرفته‌اند. انجیل می‌گوید «اگر گفته های خدا را اطاعت کنی{…}، بذر رَحِمت متبرک خواهد بود، و همچنین متبرک خواهد بود زمین‌های غلات و احشامت{…} باشد که خداوند آسمان‌ها را باز کند{…} تا کارِ دستان تو را تبرک دهد». (سفر تنثیه – ۲۴)

در گیلیاد عبارت‌های دینی در گفتار روزمره‌ی مردم رسوخ می‌کنند و فرهنگشان را عوض می‌کنند. شاید با خودتان فکر کنید که زبان که مهم نیست، مهم این است که حکومت در عمل چه می‌کند و از دست چند تا عبارت استعاری که کاری برنمی‌آید. این دقیقاً پیش‌فرضی است که ژاک دریدا در قرن بیستم علیهش می‌شورد؛ این نادیده گرفتن تأثیر زبان و انکار کردن ذات استعاری‌اش. سریال سرگذشت ندیمه غیر از پیام‌هایی که درمورد قدرت گرفتن تئوکراسی می‌دهد، یک آینه‌ی تمام‌نما از تأثیر زبان و مکتوبات در زندگی مردم است. جملات انجیل فقط به طور فیگوراتیو و تمثیلی برداشت نمی‌شوند بلکه به طور لیترال و تحت‌اللفظی فهمیده می‌شوند. یعنی اگر انجیل می‌گوید جنین مثل بذر است و باروری مثل کشت گیاه است، در این جامعه واقعا بچه، کالایی که مردم گرسنه‌اش هستند انگاشته می‌شود و به ندیمه‌ها به چشم زمینی بارور یا زارع نگاه می‌شود. به قول دریدا، استعاره‌ها، جهان‌بینی ما را تغییر می‌دهند. همین می‌شود که در گیلیاد، کودکانِ این ندیمه‌ها را می‌دهند به خانواده‌های دیگر. در فرهنگ کشاورزی، زارع به گندم‌هایش وابستگی احساسی ندارد و ککش هم نمی‌گزد که گندمش را از خودش جدا کند. همین نوع رفتار را هم در گیلیاد درمورد ندیمه‌ها می‌بینیم که کسی در نظر نمی‌گیرد که این زنان به بچه‌هایی که از گوشت و خونشان هستند وابستگی عاطفی‌ای دارند یا خیر. از ندیمه‌ها انتظار می‌رود که مثل کشاورزان، بچه‌هایشان را تقدیم خانواده‌های متمول کنند و کِشتِ بچه، کارشان و وظیفه‌شان است. به همین دلیل است که برای برای مردان رده بالایی که ندیمه‌ها را می‌گیرند، فرقی نمی‌کند که کدام ندیمه بچه‌شان را درست کرده و به عمل آورده است. ندیمه‌ها با برد‌ه‌های جنسی ای که براساس جذابیت و زیبایی‌شان انتخاب می‌شوند فرق دارند. به جای جذابیت جنسی، این جا قدرت باروری حرف اول را می‌زند و شرط می‌بندم آخرین باری که شما نان خوردید، برایتان مهم نبوده گندمش را کدام کشاورز کاشته.

و در پایان

دنیای سریال «سرگذشت ندیمه» هم به شدت آشنا است و هم غریب. شاید جهان ما فقط یک تار مو با تبدیل شدن به گیلیاد فاصله داشته باشد و در عین حال، همین حالایش هم کم نیستند جاهایی که در آن‌ها حقوق زنان پایمال می‌شود. البته باید بگویم که با وجودی که حقوق زنان بخش بزرگی از سریال را تشکیل می‌دهد، حتی یک لحظه هم فکر نکنید که با یک شعارنامه‌ی خشک و خالی طرف هستید. داستان به خودی خود بسیار جذاب و پرتنش است و بازی الیزابت ماس به عنوان قهرمان سریال شما را همه جای داستان با خودش می‌کشاند. ترس پراسترسی که در هر سکانس سریال جا خوش کرده کافی است تا شما را در صندلی میخکوب کند. و در آخر، سریال درمورد یک کشور یا یک جنسیت خاص نیست، که کل نظام‌های سیاسی بشریت را در بر‌می‌گیرد.

c

منابع   MLA style:

Atwood, Margaret. “Haunted by the Handmaid’s Tale”. The Guardian. Web. Accessed on 17 Jan 2018.

“Blessings for Obedience”. Bible, New International Version. Biblegateway. Web. Accessed on 17 Jan 2018.

Madan, Sarup. Post-structuralism and Postmodernism. Harlow, Essex. Longman, 1993.

سفید کاغذی

جدیدترین شماره کاغذی سفید را بخرید

شماره ۳: پری‌زدگی

خرید این شماره