ده فناوری از قرون وسطی که جهان را دگرگون کردند
اکثر تکنولوژی های قرون وسطایی ریشههای رومی و بیزانسی و یا اسلامی و چینی و هندی داشتند اما همین بازتعریف شدن مداومشان و استفاده شدن منسجمشان در راستای اهداف سیاسی و اقتصادی اروپا بود که حائز اهمیت شد و به قولی جهان سنتی و باستانی را دگرگون کرد.
در تاریخی که با محوریت تحولات اروپا نوشته شده باشد، دنیا به چهار دورهی اساسی تقسیم میشود: دوران کلاسیک باستان، قرون وسطی، عصر نوزائی (رنسانس) و دوران جدید یا مدرن .
که البته باید در نظر داشت که هرگز این تقسیم بندی برای باقی دنیا دقیقاً به همین نحو معتبر نیست و ممکن است مثلاً تمدنهای دیگر مثل چین و مصر و هند نیازمند تعاریف دیگری برای بخشبندی تاریخشان باشند .
اما از این بحث که بگذریم باز نباید قرونوسطای اروپا را فقط با جنگ صلیبی و طاعون یاد بیاوریم که قرون وسطی به غیر از تجربهی نظام سخت گیر طبقاتی و نفوذ بی حد دستگاه دینی، دستاوردهایی هم از حیث دانش و فناوری داشت و چه بسا همانها مقدمات عصر نوزایی را فراهم کردند. البته وقتی که از تکنولوژی قرون وسطایی صحبت میکنیم به طور کلی به ماشینها و وسایلی اشاره داریم که در اروپای تحت حکمرانی کلیسا استفاده میشدند (یعنی فناوریهای در فاصلهی رنسانس تا انقلاب صنعتی هم شامل همین دستهاند) . اکثر این تکنولوژیهای قرون وسطایی ریشههای رومی و بیزانسی و یا اسلامی و چینی و هندی داشتند اما همین بازتعریف شدن مداومشان و استفاده شدن منسجمشان در راستای اهداف سیاسی و اقتصادی اروپا بود که حائز اهمیت شد و به قولی جهان سنتی و باستانی را دگرگون کرد.
ساعت مکانیکی
حتی در دوران باستان هم وسایلی بودند که زمان را میسنجیدند، ولی چیزی که ما به عنوان ساعت میشناسیم در واقع اختراعی قرون وسطایی است که خلاقیتهای رومیان، چینیان و مسلمانان را ادامه داده بود. یک تکنولوژی مکانیکی که بسیار فراتر از زمان خودش بود و با دقتی بیسابقه حتی دقیقهها و ثانیهها را هم میشمرد و همین عقربهها بودند که به سرعت بر سبک زندگی مردم شهرهای بزرگ تاثیر گذاشتند و به نحوی زمینهساز درک جدیدی از مفهوم زمان شدند.
چاپ فشاری
چینیها در همان قرن یازدهم اولین ماشین چاپ را توسعه داده بودند ولی همهگیری این تکنولوژی تا قرن پانزدهم طول کشید. یعنی همان وقت که گوتنبرگ دستگاه چاپ فشاری خودش را معرفی کرد تا صنعت کتاب بالاخره از شر نسخهنویسیهای کند و پرهزینهی قدیمی خلاص شود و با تولید انبوه کتاب، جامعه به رسانهای پرنفوذ و ابزاری موثر برای گسترش دانش دست یابد.
باروت
باروت هم در اصل یک اختراع قرن دهمی چینی است که خیلی زود کاربرد تسلیحاتی پیدا کرد. البته این بار هم رد و بدل کردن علوم فقط در دوران جنگ اتفاق افتاد و کشورگشایی مغولها در قرن 13 بود که این فرمول اسرارآمیز را جهانگیر کرد. فناوریای که منجر به تولید تفنگها و توپهای جهنمی شد و شوالیهها و شمشیرها را بیکار کرد و میدانهای نبرد را دگرگون ساخت.
آسیاب بادی و آبی
شواهد نشان میدهد که حتی مردم عهدعتیق هم یادگرفته بودند که به کمک آسیابهای بادی و آبی، انرژی طبیعت را به خدمت خویش بگیرند (بعضی از قدیمیترین آسیابهای دنیا در محدودهی تمدن ایران و بینالنهرین تا امروز هم برجا هستند). اما باز تا اعصار ابتدایی قرون وسطی طول کشید تا نوآوریهای بدیع بعدی اتفاق بیفتند و این تکنولوژی به شدت فراگیر شود.
قهوه خانه
قهوه که به سرزمینهای عربی رسید زود نوشیدنیای محبوب شد تا کار به آن جا برسد که امپراطوری عظیم عثمانی پر از قهوهخانه شود. سنت قهوهنوشی و کافهنشینی از همان قرون وسطی به اروپا هم تسری یافت و به نحوی مقدمهی تغییرات شیوههای خورد و خوراک شد و قراردادهای جدیدی را برای زندگی اجتماعی وضع کرد.
عینک
با این که تاریخ دقیقاً مشخص نکرده که ایدهی اصلی عینک متعلق به چه کسیست ولی به طور قطع عینک از همان قرن سیزده به بعد برای رفع مشکلات بینایی به کار میرفته. اختراعی تا آن حد کامل و مفید که امروزه هم تقریبا به همان صورت به کار میرود و کیفیت زندگی کمبینایان را بهبود میبخشد.
کتابخانهی عمومی
توسعهی صنعت کاغذسازی هم مدیون چینیان و مسلمانان بود و به همین دلیل با رونق کتابداری و کتابخوانی اولین کتابخانههای تقریباً عمومی در همان سرزمینها ساخته شدند (کتابخانههای عهد باستان به اصطلاح خصوصی بودند). مثلاً به دستور عضدالدوله در شیراز کتابخانهای ساخته شد که مجموعهی عظیم بناهایش بین باغها و جویها آبنماهای متعدد محصور بودند و زیر گنبد عظیم ساختمان مرکزی 360 اتاق مفروش و مجهز وجود داشت که قفسههایشان پر بود از برگهدانهای شناسنامهی کتابها.
سپس با چند قرن فاصله کتابخانهی عمومی در اروپا هم باب شدند و کتابخانهی مالاتستا در شهر چزنای ایتالیا به اولین کتابخانهی عمومی اروپا مشهور شد. کتابخانههای مثل کتابخانهی مالاتسنا توسط مقامات دولتی و شهری اداره میشدند ولی استفاده از کتابهایشان برای عموم مردم آزاد بود . یک نهاد مدنی قرون وسطایی که تا امروز هم اهمیت خودش را از دست نداده.
طاقهای پشتبند
طاقهای مایلی که در قرون وسطی به عنوان پشتبند به کار میرفتند یک تحول عظیم سازهای و معماری قرون وسطایی در اروپا بودند و به کمک ایشان بود که حدود سقفسازی کلیساهای گوتیک از قرن 12 به بعد گسترش یافتند و با تعبیه مسیرهای نیروی مستحکم، دیوارها توانستند نازکتر شوند و پنجرهها هم بزرگتر. این درک سازهای جدید یکی از مجموعهی تحولاتی بود که مسیری ساختند برای تحول علم سازه تا جایگاه مدرن امروزیاش.
پول کاغذی
مثل بیشتر نوآوریهای محبوب قرون وسطی، پول کاغذی هم سابقهای چینی دارد که برخلاف سکههای فلزی فرآیند تولیدی ساده و ارزان داشتند و جابهجایی مقادیر بالایشان هم عذابآور نبود. البته این پولها که موجبات رونق بیشتر اقتصاد و تجارت را فراهم میکردند به آن سریعی و راحتی که تصور میشود مرسوم نشدند. اول بار تلاش حاکمان مغول قرن سیزدهمی در ترویج این نوع پول شکست خورد و تا قرن 17 هم طول کشید تا اسکناس به جای سکه در بانکهای اروپا به گردش در بیاید. پدیدهای قرون وسطایی که هنوز در اقتصاد مدرن ما استمرار دارد.
اسطرلاب
با این که این وسیله نیز از اعصار باستان به طرق مختلف کاربرد داشت ولی ریاضیدانان و منجمینی مثل کاشانی و خوارزمی در قرون وسطی بازتعریفش کردند و به شدت بهبودش دادند. اسطرلاب برای پیدا کردن ارتفاع و زاویه آفتاب، محل ستارگان و سیارات و منطقه البروج و به دست آوردن طول و عرض جغرافیایی محل در تمام مدت شبانه روز و فصول مختلف سال به کار برده میشد. همچنین برای بدست آوردن ارتفاع کوهها و پهنای رودخانهها و سایر عوارض طبیعی زمین و تعیین ساعات طلوع و غروب یکایک ستارگان ثابت و سیارات و برای محاسبه ساعات طلوع و غروب آفتاب هر محل . این ابزار مهندسی اولیه امروزه دیگر در نجوم یا پیمایش و جهتیابی کاربرد ندارد ولی مفهومی که در پس خود داشت همچنان برای علم و فنآوری مهم مانده.
————-
ترجمهی آزادی از +
-
خیلی خیلی مطلب خوبی بود. اون عینک و پول کاغذی و کتابخونه عمومی خیلییییی جالب بودن!
خسته نباشید، ممنون 🙂
-
خواهش میکنم محبوبهی عزیز
ممنونم که دنبالمون میکنی 😉
-
-
دمت گرم ممدرضا خیلی خوب بود.
اون معماریه و اسطرلاب خیلی خوب بود 🙂 دوزت داریم -
آشوری ها از اون دسته حکومت هایی بودن که اولین کتابخونه هارو داشت…
ولی درکل من تاریخ قرون وسطی رو خیلی دوست دارم..یه دوره ی سکون بود ولی تاریخ جذابیه… -
خیلی عالی بودن
کاش درباره اختراعات ایرانیان هم میگفتید!
اروپاییان قرون وسطی مانند دانش آموزانی هستند که میگویند دانش پایه ریاضیات را نمیدانند و از کسی هم نیاموختند و یکباره ابزار هندسه را اختراع کرده اند.
تشکر -
برادر؛ فرمودی اسطرلاب دیگه کاربرد نداره. کاربرد داره، فقط دیگه بهش نمیگیم اسطرلاب! دو تا اسطرلاب رو عمود بر هم نصب کردیم، یه دوربین هم گذاشتیم روش که دقت دیدن رو بالا ببره، بجای شاقول هم براش یه تراز کروی و دو تا تراز افقی نصب کردیم که دقت عمود ایستادنش رو بالا ببره، برای هر کدوم از دو تا اسطرلاب هم یه کولیس ورنیه مجهز به منشور و ذرهبین گذاشتیم که خوندن عدد رو از روی اسطرلابها آسون و دقیق میکنه؛ اسمش رو هم گذاشتیم تئودولیت! که هر جور حساب کنی همون اسطرلابه، فقط دقتش بالاتر رفته. الان هم که یه سیپییو و فاصلهیاب لیزری و رم بهش اضافه شده و اسمش شده توتالاستیشن. فک کن! توی هر کارگاه عمرانی، حداقل دو تا اسطرلاب هست!
-
سلام دوست عزیزم
من خودم کم و بیش مهندس عمرانم و خب خیلی تشکر هم می کنم از یادآوری شماولی خب آخر همون بند نوشته شده که:
این ابزار مهندسی اولیه امروزه دیگر در نجوم یا پیمایش و جهتیابی کاربرد ندارد ولی مفهومی که در پس خود داشت همچنان برای علم و فنآوری مهم مانده.که یعنی غافل نبودم از عرایض شما. ولی بسیار ممنونم از این که مفصل تر و بهتر از بنده توضیح دادید.
-
-
سلام خیلی ممنونم از این مطلب! برای کالج باید در مورد لباس و فرهنک دوران قرون وسطی تحقیق کنم، و این مطلب خیلی کمکم کرد.
-
بهترین مقاله بود . واقعا تشکر میکنم بابت این مقاله.