پخش زنده‌ی کودتا

اولین باری که یک حادثه‌ی مهم سیاسی که بازخوردی جهانی داشته باشد به صورت زنده توسط خبرنگارها پوشش داده شد، مربوط می‌شود به نبرد کریمه و جنگ انگلستان و روسیه در قرن نوزدهم. نبردی که دهه‌ی ۱۸۵۰ را زیر سایه‌ی خودش کشاند. برای اولین بار ویلیام هاوارد راسل و راجر فنتون(عکاس) مردم جهان را با نوعی جدید از پوشش خبری آشنا کردند. اینطوری که خبرنگار بلند می‌شود و می‌رود وسط حادثه‌ی سیاسی و نظامی و اجتماعی و به صورت زنده و بدون تحلیل یا با تحلیل کمی درباره‌ی این که در آن لحظه چه اتفاقی می‌افتد صحبت می‌کند.

اولین بار در تاریخ مدرن مردم جنگ را مستقیم از رسانه دریافت می‌کنند. حس نمی‌کنند جنگ در جهانی دیگر رخ داده است. خبرها محدود به افسانه‌هایی نیست که شاهدان عینی تروما‌زده به صورت سکته‌دار برایشان تعریف کرده باشند. و در نهایت برای اولین بار رابطه‌ی عاشقانه‌ی جنگ، انقلاب، کودتا و حمله‌ی تروریستی با رسانه آغاز می‌شود. پوشش خبری حوادث نظامی به طور خاص تبدیل می‌شود به حرفه‌ای خطرناک ولی مهم و پرمخاطب. جنگ‌های جهانی و جنگ‌های اقیانوسیه هر یک قهرمانان خبری خودشان را داشته‌اند. پوشش خبری چهره‌ی تازه‌ای به جنگ می‌بخشد. چشم‌های دنیا به کوچک‌ترین حرکات آدم‌های درگیر جنگ دوخته شده. می‌شود از رویشان بازی‌های آر تی اس کم‌وبیش واقع‌گرایانه ساخت.

شانزدهم جولای ۲۰۱۶ کودتای ناقصی در ترکیه رخ می‌دهد. پوشش خبری این کودتا به صورت زنده از جهان به نمایش گذاشته می‌شود. و البته به لطف تکنولوژی همه‌ی آدم‌ها می‌شوند شاهد و خبرنگار. اتفاقات چنان سریع رخ می‌دهند که سرسام‌آور است. هرلحظه اخبار آدم‌ها را آماج می‌گیرند. همه چیز انگار توی توییتر اتفاق می‌افتد. جایی که گویی بیشتر آدم‌های جهان حالا تویش هستند. کودتا می‌شود رولرکوستری که همه‌ی ما را شب‌زنده‌دار می‌کند تا با نفس‌های حبس‌شده نتیجه‌اش را شاهد باشیم. فارغ از این که حق با که بود یا تقصیر از که بود، چه کسی رهبر این نمایش بود، فتح‌الله گولن یا سی‌آی‌‌ای یا حتا خود اردوغان، آن‌چه در طی ۶ ساعت رخ داد نمایشی درخور جهانی مدرن بود. جهانی به ترتیبی عظیم رادیکال و متفاوت از آن‌چه حتا در خاطره‌ی ما آدم‌های مدرن است. جهانی با واقعیتی افزوده که دست ما را آنقدری دراز می‌کند که توی خانه‌یمان بتوانیم پخش زنده‌ی تاریخ را ببینیم. جهانی که عباراتی تازه می‌سازد که تا پیش از این شاید فکر ساختنش به ذهنمان نمی‌رسید. عباراتی همچون: پخش زنده‌ی کودتا…

(طی کودتا شبکه‌های اجتماعی ترکیه قطع می‌شوند. عکس‌ها اکثراً با تلفن‌های همراه و دوربین‌های شخصی گرفته شده‌اند.)

«کودتا در ترکیه هر ده سال یک بار رخ می‌دهد.» مثل و متل شده. در دهه‌ی ۱۹۶۰ ارتش ۴ دولت این کشور را سرنگون می‌کند که منجر به اعدام نخست‌وزیر وقت عدنان مندرس پای چوبه‌ی دار می‌شود. معروف است که مندرس سعی کرده خودش را با قرص خواب بکشد ولی موفق نمی‌شود. ۱۹۷۰ اتفاقات مشابهی رخ می‌دهد. دهه‌ی بعدی که ۱۹۸۰ باشد کودتا خونین‌تر است. بعد از کودتا ۵۰-۶۰هزار نفر را دستگیر می‌کنند و لااقل ۵۰ نفر اعدام می‌شوند. کودتای ۱۹۹۰ که به کودتای پست‌مدرن معروف است با فرستادن نامه از سوی ارتش به دولت صورت می‌گیرد. در تصویر آب/آتش به سمت مردم ریخته می‌شود. یعنی آبی که تویش مواد شیمیایی مثل اسپری فلفل ریخته باشند.

ارتش بعد از یک دهه سکوت دربرابر حزب عدالت و توسعه توی خیابان می‌ریزد. ارتش معتقد است اقدامات این حزب طی سالیان برخلاف قوانین اساسی کشور ترکیه بوده است. نخست وزیر ترکیه بنالی‌ ایلدیریم به ان تی وی می‌گوید برخی عناصر ارتش دست به اقدامی زده‌اند که مناسب نیست کودتا خطابش کنیم. هلیکوپترها و جنگنده‌های ارتش در آسمان شهر جولان می‌دهند.

خانم زیبایی که بیانیه‌ی ارتش را به مردم خواب‌آلود ترکیه اعلام می‌کند و احتمالاً تا مدت‌ها توی ذهنشان می‌ماند. مجری شبکه‌ی تی آر تی(شبکه‌ی دولتی ترکیه) خبر کودتا را(زیر فشار اسلحه) اعلام می‌کند. ارتش نه تنها کشور را تحت کنترل گرفته که در صدد است قوانین انسانی و آزادی را -که اردوان از مردمش گرفته- به ترکیه برگرداند. براساس این بیانیه ارتش کنترل صدا و سیما را بدست گرفته است.

حضور تانک‌های ارتشی در خیابان‌ها. ارتش پل‌ها را می‌بندد و شبکه‌های اجتماعی بجز اینستاگرام در ترکیه ساعت‌ها قطع می‌شوند. ترافیک شدید در استانبول و آنکارا. هنوز مشخص نیست که چه اتفاقی دارد می‌افتد. هنوز معلوم نیست چه اتفاقی قرار است بیفتد. به زودی رئیس ستاد ارتش و ژنرال‌هایش دستگیر خواهند شد. شاید وقتی برگردیم و به این عکس نگاه کنیم گیجی خود سربازها و مردم توی ماشین‌ها را بهتر درک کنیم.

عکس از فرودگاه آتاتورک که چند هفته پیش هدف حمله‌ی تروریستی گروه داعش قرار گرفته بود. مخالفین اردوان می‌گویند با داعش بد تا کرده. ازشان نفت می‌خرد. برای سرکوب مخالفینش حتا با شیطان هم دست می‌دهد؟

فرودگاه امام خمینی-پروازها به ترکیه کنسل می‌شوند. در همین بین شوخی‌ها در مورد تورهای خیلی ارزان آنتالیا توی توییتر اوج می‌گیرد. مشخص می‌شود که ایرانی‌ها در آنتالیا مشغول مقاومت در برابر ارتش ترکیه هستند.

سالن ورودی ساختمان پارلمان ترکیه. پارلمان یکی از آخرین سنگرهای مقاومت در برابر اردوان و قوانین سرکوب‌گرانه‌ی دولت و حزبش در جریان کودتا. می‌گویند پارلمان همیشه بیشترین ضربه را از کودتا می‌خورد. به توپش می‌بندند. نماینده‌هایش را اعدام می‌کنند. یا که مثلاً منحلش می‌کنند تا اطلاع ثانوی. در عکس می‌توانید مشاهده کنید که شیشه‌های پارلمان براثر بمب‌های صوتی فرو ریخته است. خوشبختانه پارلمان خالیست.

اردوان/اردوغان از محلی امن با ان تی وی مصاحبه‌ای اسکایپی می‌کند. همه‌ی شبکه‌های دیگر مصدود شده‌اند ولی اسکایپ همچنان در دسترس است. اردوغان اعلام می‌کند که به نظرش کودتا اتفاق عجیب یا مهمی نیست. در سالیان گذشته بارها عناصر سرسپرده‌ی فتح‌الله گولن بر  علیه این دولت اقدام کرده‌اند و این کودتا هم شکست خواهد خورد. اردوغان از مردم می‌خواهد به خیابان بریزند. شاید اولین رئیس‌جمهوری که با شبکه‌ی تلویزیونی کشور خودش اسکایپ می‌کند.

انفجار بمب صوتی نزدیکی میدان تقسیم استانبول. اتفاقات مهم معمولاً اینجا رقم می‌خورند. اینجا تقریباً قلب اتفاقات سیاسی ترکیه است. حتا توی این عکس می‌توانید سربازهای وظیفه را ببینید که بین مردم هستن و بی‌نظمی و گنگی قرین کودتاست. مشخص نیست وقتی نه رئیس ستاد ارتش و نه ژنرال‌هایش نمی‌خواهند کودتا کنند چه کسی به سرش زده با سرباز وظیفه‌ها کودتا کند. اما دو هفته‌ی پیش اردوان اعلام کرده بود که قصد دارد مجدداً دست به پاکسازی ارتش بزند.

تجمع مردم علیه کودتای نظامی در میدان تقسیم. به گفته‌ی تحلیل‌گران سیاسی، مردم ترکیه خاطره‌ی خوشی از کودتای نظامی ندارند. برای همین شاید مخالف و موافق اردوان را توی عکس کنار هم ببینید. اردوانی که حتا برای تثبیت دولت فعلی‌اش رأی درستی نیاورده یک شبه به قهرمان ملی تبدیل می‌شود. مردم عملاً اعلام می‌کنن راه حل کودتا نیست.

مردم علیه کودتای نظامی در شهر سیواس به خیابان‌ها می‌ریزند.

با این که اردوغان در تثبیت دولتش دچار مشکل شده است و حکومتش به شدت رسانه‌ها و مخالفان را سرکوب می‌کند، مردم به خیابان می‌ریزند و ارتش فلج می‌شود. به زودی نیروهای کودتا تحت محاصره‌ی مردم قرار می‌گیرند. مشخص می‌شود که تمام ارتش موافق کودتا نبوده. مشخص می‌شود که کودتا زیر سر هیچ حزبی نبوده. مشخص نمی‌شود کودتاچی‌ها توی سرشان چه می‌گذشته… .

طبق گزارش‌ها درگیری‌ها لااقل ۹۰ نفر کشته در پی داشته. خون واقعی است. آدم‌ها واقعاً مردند.

مردم اقدام به دستگیری ارتش می‌کنند. سربازهای کودتا به دست پلیس سپرده می‌شوند. پلیس با ارتش درگیر می‌شود. برخلاف انتظار توی چهره‌ی غیرنظامی‌ها خشونت نمی‌بینید.

یک مأمور پلیس با سربازی که به دست مردم دستگیر شده روبه‌رو می‌شود. از نحوه‌ی ایستادن مأمور پلیس و فشار دست سرباز می‌شود مضمون مکالمه را حدس زد.

ارتش در محاصره‌ی مردم. به گفته‌ی عکاس، ارتش پیش از این به سمت مردم آتش گشوده بود و زخمی‌های این حادثه در حال انتقال به بیمارستان بودند. سربازها خندان. شاید شرمنده؟

کودتا شکست می‌خورد… تلویزیون دولتی برمی‌گردد. می‌گویند که زیر فشار اسلحه مجبور شده‌اند بیانیه‌ی ارتش را قراعت کنند. سربازها تسلیم می‌شوند. و کلی پرچم تکان داده می‌شود.

تصویری از تسلیم باقیمانده‌ی نیروهای کودتا بر روی پل‌هایی که پیش از این مسدودش کرده بودند.

این دو عکس تنها در شکل ظاهری به هم شبیهند. تنها گذر زمان نشان خواهد داد که این خوابیدن جلوی تانک ترکیه را به دورانی تاریک خواهد کشاند یا روشن.

اردوان طی سخنرانی‌ای پیروزمندانه در میان طرفدارانش اعلام می‌کند که بلافاصله پاکسازی ارتش را آغاز خواهد کرد. آقای اردوان تا به حال سیزده بار دست به چنین اقدامی زده است و بارها مخالفانش را با عناوینی چون طرفداران گولن و دولت موازی سرکوب کرده است.

سفید کاغذی

جدیدترین شماره کاغذی سفید را بخرید

شماره ۳: پری‌زدگی

خرید این شماره